Kỹ thuật nuôi cá rô phi hiệu quả: Lựa chọn giống, quản lý thức ăn và nguồn nước

Cá rô phi (Tiếng anh: Tilapia) đã và đang trở thành một trong những đối tượng nuôi trọng điểm của ngành thủy sản Việt Nam do phù hợp điều kiện khí hậu nhiệt đới, dễ nuôi và có thị trường tiêu thụ rộng cả ở trong nước và xuất khẩu. Trong những năm gần đây, sản lượng nuôi cá rô phi tại Việt Nam đã tăng mạnh và chiếm vị trí ngày càng quan trọng trong cơ cấu sản xuất thủy sản quốc gia.

Tuy nhiên, để đạt hiệu quả kinh tế cao và ổn định, ngoài kỹ thuật chuẩn bị ao, người nuôi cần nắm vững kỹ thuật chọn giống, quản lý thức ăn và nguồn nước — những yếu tố quyết định thành công của một vụ nuôi.

1.   Chọn  giống

Hiện nay, nuôi cá rô phi ở Việt Nam chủ yếu tập trung vào cá rô phi Nile (Oreochromis niloticus), đây là loài chiếm tỷ trọng lớn nhất trong sản xuất cá rô phi toàn cầu nhờ tốc độ sinh trưởng nhanh, khả năng thích nghi rộng và hiệu quả kinh tế cao. Trong thực tiễn sản xuất, cá rô phi đơn tính đực – thường là rô phi Nile được xử lý hoặc chọn lọc để đạt tỷ lệ cá đực cao – được sử dụng phổ biến nhằm hạn chế sinh sản sớm trong ao nuôi và giúp đàn cá tăng trưởng đồng đều hơn.

Bên cạnh cá rô phi Nile, cá rô phi đỏ (cá điêu hồng) cũng được nuôi tại một số khu vực ở Việt Nam, chủ yếu nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường nội địa nhờ màu sắc bắt mắt. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy tốc độ sinh trưởng và hiệu quả sản xuất của cá rô phi đỏ phụ thuộc lớn vào dòng giống cụ thể và điều kiện nuôi, và nhìn chung kém ổn định hơn so với các dòng cá rô phi Nile đã được chọn lọc di truyền.

Kỹ thuật chọn giống là yếu tố nền tảng quyết định hiệu quả nuôi. Khi lựa chọn cá giống, người nuôi cần lưu ý các tiêu chí sau:

• Nguồn gốc giống rõ ràng, có giấy chứng nhận chất lượng từ trại giống uy tín, đảm bảo quần đàn không bị lai tạp.
• Kích cỡ đồng đều, sức khỏe tốt, không bị dị hình, phản xạ bắt mồi nhanh – điều này giúp đàn cá tăng trưởng đồng đều sau khi thả vào ao.

Việc hiểu rõ đặc điểm và ưu nhược điểm của từng loại giống giúp người nuôi lựa chọn phù hợp với điều kiện ao môi trường, mục tiêu sản xuất và thị trường tiêu thụ, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm rủi ro trong nuôi cá rô phi thương phẩm.

2.   Quản lý thức ăn

Dinh dưỡng là yếu tố then chốt quyết định tốc độ tăng trưởng, hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) và hiệu quả kinh tế trong nuôi cá rô phi. Mặc dù cá rô phi là loài ăn tạp, nhưng nhu cầu dinh dưỡng của cá thay đổi rõ rệt theo từng giai đoạn phát triển. Việc điều chỉnh thành phần và hàm lượng dinh dưỡng phù hợp với từng giai đoạn giúp cá tăng trưởng tốt hơn, giảm chi phí thức ăn và hạn chế ô nhiễm môi trường nước.

• Ở giai đoạn cá giống (từ cá bột đến cá hương, cá giống nhỏ), cá cần khẩu phần có hàm lượng protein cao để phát triển cơ quan tiêu hóa, cơ và xương. Hàm lượng protein khuyến nghị trong thức ăn giai đoạn này dao động từ 35–40% protein thô, kết hợp với thức ăn dễ tiêu và kích cỡ viên nhỏ phù hợp miệng cá. Việc cung cấp đủ protein ở giai đoạn đầu giúp cá tăng trưởng nhanh, khỏe mạnh và đồng đều, tạo nền tảng tốt cho các giai đoạn nuôi tiếp theo.
• Khi cá bước vào giai đoạn tăng trưởng (từ khoảng 10–100 g/con), nhu cầu protein bắt đầu giảm dần, thường ở mức 30–35% protein thô. Ở giai đoạn này, cá rô phi có khả năng sử dụng carbohydrate khá tốt, do đó khẩu phần có thể bổ sung tinh bột hợp lý nhằm cung cấp năng lượng và giảm lãng phí protein cho mục đích sinh năng lượng. Khẩu phần cân đối giữa protein, lipid và carbohydrate giúp cải thiện tốc độ tăng trưởng và giảm hệ số FCR.
• Ở giai đoạn nuôi thương phẩm (trên 100–200 g/con), nhu cầu protein trong thức ăn giảm xuống còn 25–30% protein.

Bên cạnh thành phần dinh dưỡng, cách cho ăn cũng đóng vai trò quan trọng. Cá nhỏ nên được cho ăn nhiều lần trong ngày với lượng vừa phải, trong khi cá lớn có thể giảm số lần cho ăn nhưng tăng lượng mỗi lần. Người nuôi cần thường xuyên theo dõi khả năng bắt mồi, tốc độ tăng trưởng và chất lượng nước để điều chỉnh khẩu phần kịp thời. Quản lý dinh dưỡng tốt không chỉ giúp cá tăng trưởng nhanh mà còn góp phần ổn định môi trường nuôi và nâng cao hiệu quả sản xuất bền vững.

3.   Quản lý nguồn nước

Chất lượng nước là yếu tố then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng, khả năng sử dụng thức ăn và sức khỏe của cá rô phi. Cá rô phi có khả năng chịu đựng môi trường khá rộng, tuy nhiên cá chỉ đạt tăng trưởng tối ưu khi các yếu tố môi trường được duy trì ổn định trong ngưỡng thích hợp.

Nhiệt độ nước phù hợp cho cá rô phi sinh trưởng tốt thường nằm trong khoảng 25–32°C, trong đó mức tối ưu là 28–30°C. Khi nhiệt độ xuống thấp hoặc tăng quá cao, cá giảm ăn, chậm lớn và dễ bị stress. Giá trị pH nước thích hợp dao động từ 6,5–8,5; pH ổn định giúp cá hấp thu dinh dưỡng tốt hơn và hạn chế phát sinh bệnh.

Oxy hòa tan là chỉ tiêu quan trọng trong ao nuôi cá rô phi. Để cá sinh trưởng bình thường, hàm lượng oxy hòa tan nên duy trì trên 4 mg/L, tốt nhất trên 5 mg/L, đặc biệt trong các mô hình nuôi mật độ cao. Khi thiếu oxy, cá sẽ giảm ăn và hiệu quả sử dụng thức ăn giảm rõ rệt.

Bên cạnh đó, thức ăn dư thừa và chất thải của cá làm gia tăng amoniac và nitrit trong nước, gây độc cho cá nếu tích tụ ở nồng độ cao. Khuyến cáo duy trì amoniac tổng ở mức thấp và kiểm soát nitrit thông qua quản lý thức ăn hợp lý, định kỳ thay nước và sử dụng chế phẩm sinh học để ổn định hệ vi sinh trong ao nuôi.

Quản lý chất lượng nước hiệu quả cần được thực hiện đồng bộ với quản lý dinh dưỡng và mật độ nuôi. Việc duy trì môi trường nước ổn định không chỉ giúp cá rô phi tăng trưởng tốt, giảm rủi ro dịch bệnh mà còn góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế và tính bền vững của mô hình nuôi.

4.   Kết luận

Trên cơ sở các nguyên tắc kỹ thuật về lựa chọn giống, quản lý dinh dưỡng và kiểm soát môi trường trong nuôi cá rô phi, việc áp dụng giải pháp dinh dưỡng phù hợp và đáng tin cậy có vai trò quan trọng trong nâng cao hiệu quả sản xuất.

Công ty Tân Hữu Quí hiện đang cung cấp các giải pháp dinh dưỡng cho cá rô phi có tính ứng dụng cao và phù hợp điều kiện nuôi thực tế. Liên hệ Tân Hữu Quí để được tư vấn và tìm hiểu thêm về các giải pháp dinh dưỡng hiệu quả, góp phần tối ưu tăng trưởng và giảm chi phí trong quá trình nuôi.